Żywe tradycje, zwyczaje i umiejętności przekazywane z pokolenia na pokolenie – to niematerialne dziedzictwo kulturowe. Do tworzonej od 2013 roku listy dołączyły kolejne zjawiska, w tym jedno z regionu oddziałującego i bliskiego Gnieznu i ziemi gnieźnieńskiej.
„Niematerialne dziedzictwo kulturowe oznacza praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedzę i umiejętności – jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturową – które wspólnoty, grupy i, w niektórych przypadkach, jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego. To niematerialne dziedzictwo kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest stale odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem, oddziaływaniem przyrody i ich historią oraz zapewnia im poczucie tożsamości i ciągłości, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej oraz ludzkiej kreatywności.” – brzmi fragment konwencji UNESCO dotyczący niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Teraz na liczącej w Polsce już 112 pozycji liście znalazło się hafciarstwo pałuckie. Czym ono jest?
„Występuje w regionie etnograficznym Pałuki, położonym w woj. kujawsko-pomorskim (Kcynia, Szubin i Żnin) i wielkopolskim (Wągrowiec i jego okolice). Rozwój stroju pałuckiego na przełomie XIX i XX wieku był odpowiedzią na próbę germanizacji ludności podczas zaborów. Stał się wówczas symbolem polskości i patriotyzmu. Do popularyzacji hafciarstwa pałuckiego przyczyniły się kursy organizowane od lat 50. XX wieku w Kcyni, Żninie i Szubinie. Swój wkład miał także, odbywający się od 1963 roku, coroczny Konkurs Sztuka Ludowa Pałuk im. Wandy Szkulmowskiej oraz cykliczny kiermasz sztuki ludowej „Jesień na Pałukach”. Fenomenem jest działające od ponad 10 lat Koło hafciarskie przy Muzeum Regionalnym w Wągrowcu, jedno z największych w Polsce kół rękodzielniczych.
Na tle innych tradycyjnych haftów rękodzielniczych hafciarstwo pałuckie charakteryzuje się powszechnym użyciem białych nici na płótnie lnianym lub bawełnianym i tiulu oraz nici czarnych zastrzeżonych dla flanelowego (dawniej lnianego) płótna czerwonego, służącego wyrobowi halek, nazywanych piekielnicami. Haft pierwotnie zdobił elementy stroju, m.in. koszule, kryzy, halki, fartuchy oraz czepce z długimi wiązaniami, czyli bandami. Obecnie przenoszony jest na serwetki, bieżniki, obrusy, bieliznę pościelową i wiele innych przedmiotów użytkowych. Za typowe dla haftu pałuckiego uznawane są motywy roślinne, m.in. kwiaty, gałązki i liście, owoce” – informuje Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Oprócz hafciarstwa pałuckiego do listy dopisano także hafciarstwo i haft sieradzki oraz kulturę toruńskiego piernika i wiślańskie kolędowanie pod oknami.
