30 maja obchodziliśmy w Polsce Dzień Rodzicielstwa Zastępczego, święto ustanowione przez Sejm RP w 2006 roku, mające na celu rozwijanie i popularyzację rodzicielstwa zastępczego w naszym kraju. Z tej okazji 2 czerwca Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Gnieźnie zorganizowało marsz ulicami Gniezna. O roli pieczy zastępczej w społeczeństwie, celach marszu z Darią Benke, członkiem etatowym Zarządu Powiatu Gnieźnieńskiego rozmawia Zbigniew Kwiatkowski.

– Po co taki marsz?

– Aby podziękować rodzinom zastępczym za ich codzienne zaangażowanie, w pomoc dzieciom, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej oraz zwiększyć świadomość społeczną na temat roli rodzicielstwa zastępczego i zachęcić potencjalnych kandydatów do podjęcia tej szlachetnej misji. Po marszu na terenie Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie odbył się minipiknik rodzinny z atrakcjami dla dzieci i dorosłych.

– Jaki jest stan pieczy zastępczej w naszym kraju, regionie i powiecie?

– Każde dziecko ma prawo do wzrastania w stabilnym i bezpiecznym środowisku wychowawczym, a dziecko, które nie może się wychowywać w swojej biologicznej rodzinie, ma prawo do specjalnej ochrony i pomocy ze strony państwa, w tym zapewnienia opieki zastępczej. Niestety, aktualnie realizacja tego prawa jest poważnie zaburzona. Piecza zastępcza w Polsce przeżywa kryzys. Analiza informacji z urzędów wojewódzkich wskazuje, iż na terenie całego kraju występuje niedobór miejsc zarówno w pieczy rodzinnej jak i instytucjonalnej. Mimo działań podejmowanych lokalnie przez organizatorów pieczy zastępczej, zjawisko to wciąż się pogłębia. Liczba postanowień sądu dotycząca natychmiastowego umieszczenia dzieci jest niewspółmierna do liczby kandydatów wyrażających gotowość na przyjęcie dzieci. Ponadto wiek dzieci, liczne rodzeństwa, stan zdrowia małoletnich są czynnikami utrudniającymi znalezienie rodziny zastępczej. Według danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej obecnie na umieszczenie w pieczy zastępczej oczekuje około 1800 dzieci. W województwie wielkopolskim jest 231 postanowień niezrealizowanych, w powiecie gnieźnieńskim, na dzień dzisiejszy niezrealizowane są 3 postanowienia.

– Często funkcjonowanie rodzin zastępczych jest rozumiane tożsamo z adopcją. Czy tak jest w istocie?

– Rodzina zastępcza jest formą pomocy dziecku i jego rodzinie w sytuacjach, gdy rodzice biologiczni nie są w stanie zapewnić odpowiedniej opieki oraz wychowania. W przeciwieństwie do adopcji utworzenie rodziny zastępczej nie powoduje formalnego powstania więzi rodzinno-prawnej między opiekunami a dzieckiem. Rodzice zastępczy decydują się na opiekę nad dzieckiem, stwarzając mu dom i dobre warunki na określony czas. Głównym celem rodzin zastępczych jest zapewnienie podopiecznym bezpiecznego i stabilnego środowiska, w którym będą mogli rozwijać się, a także zachowanie więzi np. między bratem a siostrą, jeśli to możliwe. Dlatego dąży się do umieszczania rodzeństwa w tej samej rodzinie zastępczej lub w jednym rodzinnym domu dziecka.

– Jakie warunki należy spełnić, aby zostać rodziną zastępczą?

– Takich warunków jest kilkanaście, wymienię tylko kilka. Pełnienie funkcji rodziny zastępczej może być powierzone osobom, które dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej, nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona, nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych, uzyskają opinię psychologa o posiadaniu predyspozycji i motywacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, zapewniają odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokojenie jego indywidualnych potrzeb wolnego. Jeżeli kandydat/kandydaci  spełnia określone w ustawie warunki musi zwrócić się do odpowiedniego PCPR, aby zasygnalizować chęć objęcia dziecka pieczą zastępczą. Następnie należy przejść odpowiednie szkolenie, którego ukończenie umożliwi objęcie podopiecznego pieczą zastępczą. Dodajmy, że rodzinę zastępczą lub rodzinny dom dziecka mogą tworzyć małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim.

– Jakie świadczenia otrzymują rodziny zastępcze?  

– Na każde umieszczone dziecko, przysługuje świadczenie na pokrycie kosztów jego utrzymania, czyli 1002 zł miesięcznie – w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej spokrewnionej, 1517 zł miesięcznie – w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie niezawodowej, zawodowej oraz rodzinnym domu dziecka,

Na dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności przysługuje dodatek w wysokości 306 zł miesięcznie; świadczenie wychowawcze w formie dodatku wychowawczego w wysokości 800 zł miesięcznie. Dodatek wychowawczy przysługuje na każde dziecko umieszczone w rodzinie zastępczej do ukończenia 18 roku życia, bez względu na kryterium dochodowe i wypłacane jest przez ZUS.

Ponadto świadczenia dodatkowe (fakultatywne), jak dofinansowanie do wypoczynku poza miejscem zamieszkania dziecka, świadczenie na pokrycie niezbędnych kosztów związanych z potrzebami przyjmowanego dziecka. Oprócz wsparcia finansowego rodziny zastępcze mogą liczyć na wsparcie specjalistyczne (prawne, psychologiczne, pedagogiczne), mogą uczestniczyć w grupach wsparcia, szkoleniach podnoszących kompetencje opiekuńczo-wychowawcze. Zawodowym rodzinom zastępczym przysługuje także wynagrodzenie.

– Czy Powiat Gnieźnieński wspiera takie rodziny również z własnych środków?

– Troska o rozwój i dobrostan rodzin zastępczych to również priorytet władz lokalnych. Zarząd Powiatu Gnieźnieńskiego, w odpowiedzi na wnioski środowiska pieczy zastępczej przeznaczył dodatkowe środki finansowe na realizację świadczeń fakultatywnych dla rodzin zastępczych, dzięki czemu możliwe jest szersze wsparcie, takie jak: dofinansowanie do wypoczynku poza miejscem zamieszkania dla każdego dziecka, zwrot kosztów na utrzymanie lokalu mieszkalnego  W przyszłości planowane są kolejne  działania na rzecz rodzin zastępczych.

– Jak kształtuje się zatem rodzicielstwo zastępcze w liczbach?

– Obecnie na terenie powiatu gnieźnieńskiego funkcjonuje167 rodzin zastępczych, w tym 82 rodziny spokrewnione, 72 rodziny niezawodowe, 12 rodzin zawodowych, 1 rodzinny dom dziecka. Łącznie przebywa w nich 283 dzieci. Dodam, że na przestrzeni ostatnich lat lawinowo rośnie liczba postanowień sądu dotycząca umieszczeń dzieci w pieczy zastępczej. W ostatnim czasie nie ma tygodnia, w którym nie szukalibyśmy rodziny dla dzieci. Na terenie powiatu gnieźnieńskiego funkcjonujące rodziny są przepełnione (brak wolnych miejsc) i nie możliwości umieszczenia kolejnych dzieci, tym bardziej, iż wielokrotnie są to liczne rodzeństwa. Codziennie do tutejszego Centrum wpływa kilkadziesiąt zapytań z całej Polski, które dotyczą możliwości umieszczenia dzieci na terenie naszego powiatu. Z kolei nasze Centrum kieruje takie zapytania w drugą stronę.

– W jakim wieku najczęściej są kierowane dzieci do pieczy zastępczej?

– Największa liczba dzieci wymagająca umieszczenia w pieczy zastępczej mieści się w przedziale wiekowym 0-10. W związku z tym, że poniżej 10 roku życia zgodnie z obowiązującą Ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej nie ma możliwości umieszczenia dzieci w placówce opiekuńczo-wychowawczej, problem zabezpieczenia małoletnich narasta. Rodzin zastępczych brakuje, a w placówkach opiekuńczo-wychowawczych z uwagi na wiek nie można umieścić dzieci.

Mając na uwadze dobro podopiecznych jesteśmy świadomi, że rodzinna piecza zastępcza jest środowiskiem najbardziej zbliżonym do rodzinnego, ale obecna sytuacja nakazuje poszukiwania rozwiązań, aby postanowienia sądu nakazujące natychmiastowe umieszczenia dzieci zostały zrealizowane jeśli nie w rodzinnej formie pieczy, to w innej. Mając na uwadze dobro dzieci wymagających natychmiastowego zabezpieczenia, utworzenie placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego (również dla dzieci poniżej 10 roku życia) jest w obecnej sytuacji priorytetem.

– Gdzie mogą się zgłosić ewentualni kandydaci na rodziny zastępcze?

– Wszelkich informacji udziela Zespół do spraw Rodzinnej Pieczy Zastępczej pod numerem tel. 61 22 12 928 w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Gnieźnie, przy ul. Sienkiewicza 12 a.