Poczet prezydentów Gniezna, od stu lat!

Historia Gniezna

09/08/2025 | Taka jest historia

Aleksander Karwowski

Rok 2025 obfituje dla Gniezna w wiele wspaniałych rocznic, ale w ich mnogości nie można przeoczyć tej związanej z urzędem najwyższej władzy miasta. A mamy z czego być dumni. Przed stu laty – 900-setna rocznica koronacji Bolesława Chrobrego na króla Polski stała się przepustką do wydzielenia Gniezna z powiatu i ustanowienia go miastem na prawach powiatu. Rządził nim już nie burmistrza, a prezydent. I tak jest do dzisiaj.

W 2025 r. mija 100 lat od momentu, kiedy Gniezno zostało wydzielone ze związku powiatu ziemskiego i uzyskało status miasta na prawach powiatu. W dniu 1 lipca 1925 r. weszło w życie Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 maja 1925 r. o wydzieleniu miasta Gniezna ze związku gnieźnieńskiego powiatu ziemskiego i utworzeniu z tego miasta powiatu miejskiego (Dz. U. nr 59 z 1925 r., poz. 416). Jego najbardziej widocznym skutkiem było pojawienie się stanowiska Prezydenta Miasta, który zastąpił dotychczasowego włodarza Gniezna Burmistrza. Rozporządzenie to dosyć istotnie wpłynęło na rolę i znaczenie miasta w lokalnej strukturze administracyjnej. Zmiany dotknęły przede wszystkim kwestii umiejscowienia Gniezna w hierarchii administracji województwa. Do tej pory Gniezno, jako część związku powiatowego, było w dużej mierze zależne od starosty gnieźnieńskiego. Stanowił on szczebel pośredni w administracji województwa poznańskiego pomiędzy władzami Gniezna a wojewodą poznańskim. Od 1 lipca 1925 r. Prezydent Gniezna podlegał już bezpośrednio wojewodzie poznańskiemu, stając się przedstawicielem władz państwowych na terenie nowoutworzonego powiatu miejskiego. Jego kompetencje powiększyły się m. in. o nadzór nad policją państwową. Zmiany dotyczyły również kwestii gospodarczych. Miasto partycypowało w budżecie ziemskiego powiatu gnieźnieńskiego jako jeden z wielu jego podmiotów. Natomiast po uzyskaniu samodzielności jako odrębny powiat, Gniezno stało się jedynym podmiotem budżetu nowego powiatu.

^{Prezydent RP Stanisław Wojciechowski podczas odsłonięcia pomnika Bolesława Chrobrego. Wieniec składa Leon Barciszewski, prezydent Gniezna (fot. NAC)}

Ale zanim Gniezno rozpoczęło kolejny rozdział w swojej wielowiekowej już historii, musiało stoczyć długotrwało batalię o uzyskanie samodzielności. Starania o wyłączenie miasta ze struktur powiatu ziemskiego rozpoczęto jeszcze w sierpniu 1917 r. Uznano wówczas, że rozwój miasta wymaga większej jego samodzielności. Przywołując przykłady Torunia, Grudziądza i Piły Nadburmistrz Heinrich Nollner przygotował materiały związane z wydzieleniem miasta z powiatu. A w dniu 9 listopada 1917 r. Rada Miejska powołała specjalną komisję, która miała zająć się dalszym załatwieniem sprawy. Kolejne działania podjęto już po odzyskaniu niepodległości. W dniu 1 października 1920 r. Rada Miejska przyjęła uchwałę polecającą Magistratowi „bezzwłoczne poczynienie kroków w celu wyłączenia miasta Gniezna z powiatu
”. Wskazano przy tym przemawiające za tym względy historyczne, administracyjne i finansowe. Niestety, władze miasta napotykały na przeszkody. I to pomimo poparcia władz powiatowych. Dlatego, prawie przy każdej dyskusji okołobudżetowej, Rada Miejska podnosiła kwestię wydzielenia miasta z powiatu. Zwieńczeniem tych dyskusji była uchwała z dnia 11 grudnia 1924 r., w której Rada Miejska poleciła „Magistratowi jak najenergiczniej domagać się zatwierdzenia uchwały, postanawiającej wydzielenie miasta z powiatu”. Dopełnieniem uchwały było specjalne upoważnienie do jej realizacji, udzielone Burmistrzowi Barciszewskiemu przez Radę Miejską w dniu 2 maja 1925 r. Wszystkie te działania miały miejsce w przededniu rozpoczynających się wkrótce obchodów 900 rocznicy koronacji Bolesława Chrobrego. Zapewne w takich, zdecydowanie bardziej sprzyjających okolicznościach, Burmistrzowi Leonowi Barciszewskiemu łatwiej było przekonać Ministra Spraw Wewnętrznych Cyryla Ratajskiego oraz wojewodę poznańskiego Adolfa Bnińskiego. Dzięki ich poparciu doprowadzono do wydzielenia Gniezna z powiatu i ustanowienia Gniezna miastem na prawach powiatu.

^{Muzeum Radiowe w Poznaniu – Oddział Muzeum Wielkopolskiego. Leon Barciszewski czwarty od prawej. (fot. NAC)}

Uroczystości związane z formalnym wprowadzeniem w życie Rozporządzenie z 27 maja 1925 r. rozpoczęły się w Gnieźnie w dniu 1 lipca 1925 r. o godz. 10⁰⁰ uroczystą mszą św. w gnieźnieńskiej Farze, celebrowaną przez ks. Mateusza Zabłockiego. Po jej zakończeniu, o godz. 11²⁰w auli Miejskiej Szkoły Handlowo-Przemysłowej (obecnie Zespół Szkół Ekonomicznych im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego Prymasa Tysiąclecia w Gnieźnie) odbyła się uroczysta sesja Rady Miejskiej. Na odświętnie udekorowanej sali zasiedli m. in. biskup Antoni Laubitz oraz starosta gnieźnieński Tomasz Łyskowski, a także przedstawiciele władz, sądownictwa, urzędów, cechów i zrzeszeń gospodarczych. Podczas sesji odczytano tekst Rozporządzenia Rady Ministrów z 27 maja 1925 r., a następnie Prezydent Barciszewski złożył podziękowania wszystkim osobom, które wspomogły starania o wydzielenie miasta ze struktur powiatu ziemskiego. Gratulacje miastu złożył m. in. starosta Łyskowski, który podkreślił wagę dotychczasowej współpracy miasta i powiatu, życząc równocześnie wszystkim jej kontynuacji. Na zakończenie sesji i oficjalnych uroczystości wykonano wspólną fotografię na dziedzińcu Szkoły.

^{Gniezno, 20 maja 1929 r. Ulica Poznańska. Prezydent miasta Leon Barciszewski czeka na przybycie głowy państwa. (fot. Blog „Gniezno jakiego nie znacie” Sławomira Łubińskiego – gniezno1966.blogspot.com. Skan karty pocztowej zakładu fotograficznego Aleksa Tchorża (ze zbiorów Jerzego Łubińskiego)}

Ostatni punktem uroczystości było „posiedzenie towarzyskie” w Hotelu Europejskim. Tutaj, w mniej formalnej atmosferze przy muzyce i poczęstunku, świętowano początek nowej ery w historii Gniezna. O godne podjęcie zaproszonych gości postarali się członkowie gnieźnieńskich cechów, m. in. piwo dostarczył Ignacy Waberski, wódki i likiery Bolesław Kasprowicz, a mięsiwa członkowie cechu rzeźniczego. I jak relacjonowała to spotkanie prasa „libacja była rzeczywiście obfita”, a „w miarę zaaklimatyzowania się gości w atmosferze libacyjnej, zaczęły się sypać toasty, jeden po drugim, tak że w końcu uwito z tych toastów piękny wieniec, którym skrępowano wszystkich mężów czynu i zasługi około dobra miasta”. Podczas spotkania urządzono także składkę na biednych miasta Gniezna, podczas której zebrano 150 zł.

Grzegorz Konieczka

Autor artykułu jest kierownikiem Archiwum Państwowego w Poznaniu Oddział w Gnieźnie.

(Opracował: Aleksander Karwowski).

Stanowisko Prezydenta piastowali kolejno:

Leon Barciszewski (od 16.10.1924 jako Burmistrz, a od 1.07.1925 r. jako Prezydent, do 10.12.1932 r.),
Edmund Lauterer (14.10.1932-13.04.1934, jako komisaryczny Prezydent),
Julian Suski (13.04.1934-21.06.1934, jako komisaryczny Prezydent),
Stanisław Mikołaj Wrzaliński (21.06.1934-24.10.1936, jako tymczasowy Prezydent),
Edmund Maćkowiak (24.10.1936-4.09.1939).

W latach II wojny światowej miastem zarządzał Oberbürgemeister – Nadburmistrz.