Polskie koleje wąskotorowe po wieloletniej zapaści, zdaje się – wracają do łask. Tak wynika nie tylko z danych przedstawionych niedawno przez Urząd Transportu Kolejowego, ale także z obserwacji rozwoju wąskotorówek w niektórych regionach kraju. Ich letnie przewozy to prawdziwy hit i są one koniem pociągowym dla turystyki m.in. zachodniopomorskiego czy podkarpackiego. Dziś nie mówi się już tylko o próbach przetrwania wąskich torów w Polsce, ale powrotu tego środka transportu nawet dla regularnych przewozów komunikacyjnych dla mieszkańców! Jak na tle kraju wygląda działalność Gnieźnieńskiej Kolei Wąskotorowej, która właśnie zaczęła swój wakacyjny sezon?
W 2023 roku polskimi kolejami wąskotorowymi przewieziono blisko 950 tysięcy pasażerów. To już blisko rekordu z 2016 roku, kiedy po torach kolej ta przewiozła 975 tys. osób. Wszystko wskazuje na to, że ten rok przyniesie nowy rekord frekwencji. Samorządy w Polsce doinwestowały wąskie tory i to okazało się turystycznym „strzałem w dziesiątkę”. Wraca moda na turystykę takimi kolejami, a ci, co robią to mimo trudności od lat, dziś zbierają plony. W województwie zachodniopomorskim w 2023 roku zaledwie dwie koleje – Nadmorska i Koszalińska przewiozły tylu pasażerów (184,5 tys.) ile siedem kolejek w Wielkopolsce. Hitem są przewozy w urokliwym terenie jakie proponuje Bieszczadzka Kolejka Leśna. W 2023 roku przejechało się nią ponad 158 tysięcy pasażerów, a kto skorzystał z pięknej kolejowej bazy w Majdanie, ten wie, jak popularne jest to miejsce. – „Powraca moda na kolej!” – cieszy się dr Ignacy Góra, prezes Urzędu Transportu Kolejowego, który podsumowuje najnowszy raport o polskich wąskotorówkach. – „Przywracane są połączenia zamknięte ponad dekadę temu. Może warto zwrócić uwagę również na pełną reaktywację kolei wąskotorowych? Doświadczenia wybranych krajów europejskich pokazują, że kolej, która porusza się po niestandardowym torze, może być szybka i nowoczesna. Może być nie tylko turystyczną atrakcją, lecz codzienną formą transportu” – zauważa. Nie brak tu racji. Linie wąskotorowe ciągle mogą skutecznie wypełnić lukę w transporcie zbiorowym i być nie tylko miłą i ciekawą, ale potrzebną alternatywą podróżowania dla mieszkańców wsi, miast i miasteczek. „W innych europejskich krajach działa wiele bardzo popularnych linii. Niektóre z nich pełnią funkcję codziennego środka transportu dla okolicznych mieszkańców, również przez doskonałe skomunikowanie z koleją normalnotorową. Atrakcyjne trasy wąskotorowe spotkamy m.in. w Szwajcarii, Włoszech czy Hiszpanii” – informuje UTK.
W 2023 roku w Polsce czynnych było prawie 443,2 km linii wąskotorowych, które położone są na terenie 13 województw. Tylko w trzech województwach nie prowadzono takich przejazdów – lubuskim, małopolskim i opolskim. Najwięcej czynnych kolei wąskotorowych posiada wielkopolska – Kolejka Parkowa Maltanka, Średzka Kolej Wąskotorowa, Kaliska Kolej Dojazdowa, Śmigielska Kolej Wąskotorowa, Wyrzyska Kolejka Powiatowa, Pleszewska Kolej Dojazdowa i Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa. Razem przewiozły one 182,8 tys. osób, ale to i tak mniej niż dwie koleje w zachodniopomorskim. Nadmorska i Koszalińska Kolej Wąskotorowa przewiozły w 2023 r. 184,5 tys. pasażerów. Niestety, gdyby nie wsparcie samorządów, taki rozkwit wąskotorówek nie byłby możliwy. Choć w zeszłym roku przychód z działalności wszystkich kolei na wąskich torach przyniósł 18,8 mln złotych, to koszty wyniosły 58,1 mln zł, ale do tej kwoty włączono rewitalizacje historycznych linii, a nie tylko inwestycje w tabor i jego eksploatację. Co ciekawe, przy obsłudze 26 czynnych linii pracowały w ubiegłym roku 402 osoby, z czego 2/3 to osoby zatrudnione do obsługi przewozów, a 1/3 to wolontariusze.
Od lat niezmienna jest pierwsza trójka najbardziej użytkowanych kolejek. To Nadmorska Kolej Wąskotorowa, która obsłużyła 163,2 tys., Bieszczadzka Kolej Wąskotorowa – 158,2 tys. i Kolejka Parkowa Maltanka w Poznaniu z której skorzystało 117,5 tys. osób. W ubiegłym roku największy wzrost ilości przewiezionych pasażerów zaliczyły Śmigielska Kolej Wąskotorowa (+553%), Świętokrzyska Ciuchcia „Ponidzie” (+262,4%) i Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa (+90,6%). Dla Gniezna to dobre wieści, ale – niestety – GKW w całkowitym zestawieniu za rok 2023 znalazła się na ostatnim 25. miejscu w kraju (niżej zanotowana została Wigierska Kolej Wąskotorowa, która jednak nie przesłała do UTK danych przewozowych). W ubiegłym roku, ruszająca ze stacji Gniezno Wąskotorowe kolej, przewiozła 2200 pasażerów. To najwyższy wynik od 2019 roku, ale to aż o 1900 pasażerów mniej niż przedostatnia w zestawieniu Helska Kolej Wąskotorowa. Różnica jest zatem spora. Atrakcyjności GKW nie sprzyja długość obsługiwanej linii. W Polsce wąskotorówki jeżdżą nawet na odległość 49 km (Kolej Wąskotorowa Rogów-Rawa-Biała), ale w Gnieźnie linia liczy sobie zaledwie 3,8 kilometra (do stacji Jelonek). Krótsze linie w Polsce obsługują tylko w Poznaniu (3,6 km), Krośnie (3,3 km) i w Helu (1 km), ale i tak wszystkie te kolejki wożą więcej pasażerów niż GKW.
Jedną z największych atrakcji kolei wąskotorowych są czynne lokomotywy parowe i parowozy, ale tych w Polsce jest niewiele. Obecnie takie pojazdy posiada 9 kolei, z czego dwa Bieszczadzka Kolejka Leśna. Wszystkie one jeżdżą „pod parą”, ale inne koleje też posiadają takie pojazdy, jednak nie mogą one (lub nie są w stanie) wozić pasażerów. Taka sytuacja jest także w Gnieźnie, które posiada parowóz Px48-1919, ale jest on od 2014 roku wycofany z eksploatacji i ciągle oczekuje naprawy. Przypomnijmy, Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa kursuje w każdy weekend lipca i sierpnia (soboty i niedziele) i odjeżdża o godzinie 12:00 i 13:30. Przejazdy są bezpłatne.
